Na celowniku: jak ocenić odległość na morzu

Przejmując nocną wachtę na żaglówce, rozkazy kapitana były jasne - "Przed nami jest statek, obudź mnie, gdy będzie blisko". Przytaknąłem i utkwiłem wzrok w małym światełku w oddali. Po około pięciu minutach intensywnej obserwacji, w desperacji, w końcu zaryzykowałem irytację kapitana i obudziłem go, pytając: "Skąd mam wiedzieć, kiedy jest blisko?". Pomiarodległości podczas żeglugi dookoła świata nie jest tak łatwy, jak mogłoby się wydawać. Nasze oczy nie są precyzyjnymi instrumentami i, zwłaszcza w nocy, wszystkie wrażenia wzrokowe są zniekształcone. Jednak obliczenie odległości między obiektami jest niezbędne do bezproblemowej nawigacji. Przyjrzyjmy się zatem kilku metodom szacowania odległości na morzu za pomocą oczu.

To wiedza żeglarska, którą możesz wykorzystać dziś i na co dzień. Należy stale sprawdzać, czy obiekt przed nami (najczęściej łódź) jest na kursie kolizyjnym i czy nie grozi nam zderzenie. Wyćwiczone oko i dobra ocena sytuacji są niezwykle ważne, więc wystarczy jedno spojrzenie, aby wiedzieć, że nic nam nie grozi. W zależności od prędkości i odległości, łódź płynąca przed Tobą po stałym kursie i z prędkością, która zmierza do przecięcia Twojej drogi jest potencjalnie na kursie kolizyjnym. Jakakolwiek decyzja o działaniu powinna być podjęta, gdy obiekt znajduje się w odległości około 3 mil, ponieważ boaat poruszający się z prędkością 18 węzłów może pokonać ten dystans w ciągu 10 minut. Jeśli jesteś za sterem łodzi utrzymującej stały kurs, wybierz stały obiekt, taki jak wiatrak lub słup w jednej linii z drugą łodzią. Jeśli pozycja drugiej łodzi nie zmieni się podczas Twojej obserwacji, tzn. pozostanie w jednej linii, jest ona na kursie kolizyjnym i wymagane jest podjęcie działań. Pamiętaj, że niezależnie od przepisów COLREG, twoim obowiązkiem jest zrobić wszystko, co możliwe, aby uniknąć kolizji, nawet jeśli masz prawo drogi, a druga łódź nie. Działanie musi być podjęte w odpowiednim czasie, jasne i zrozumiałe dla drugiej łodzi. Jeśli zmienisz kurs tylko o kilka stopni, druga łódź może tego nie zauważyć, więc najlepiej zmień kurs o co najmniej 30 stopni. Najbezpieczniej jest płynąć za rufą drugiej łodzi, a nie przed jej dziobem, nawet kosztem objazdu.

Patrząc w morze, widzimy wyimaginowaną linię: horyzont. W przeszłości ludzie wierzyli, że Ziemia jest płaska i że to koniec świata. Dziś wiemy, że horyzont wynika z promieni świetlnych rozchodzących się w linii prostej po zakrzywionej Ziemi. Linia od naszego oka do horyzontu jest, w sensie matematycznym, styczną do promienia kuli ziemskiej. To, jak daleko widać przez ocean do horyzontu, zależy od dwóch czynników - promienia kuli ziemskiej i wysokości oczu od powierzchni morza.

Jak więc daleko jest do horyzontu? Aby to dokładnie obliczyć, musisz znać średni promień Ziemi, który wynosi 6 371 kilometrów, a także twierdzenie pitagorejskie, którym wszyscy byliśmy męczeni w szkole. Jeśli chcesz przypomnieć sobie czasy szkolne i obliczyć dokładną odległość do horyzontu dla swojej wysokości oczu, przyjmij trójkąt prostokątny, którego jeden bok to odległość od powierzchni do środka ziemi, drugi to ta odległość + nasza wysokość oczu (+ pokłady łodzi), a trzeci to odległość do horyzontu - to właśnie chcemy obliczyć. Ponieważ jednak odległość do środka ziemi nie zmienia się, a wysokość oczu pozostaje taka sama(1,7 m dla przeciętnego dorosłego) wystarczy zapamiętać, że na tej wysokości odległość do horyzontu wynosi około 4,7 km. Z kolei dziecko o wysokości oczu 1 metra widzi już tylko około 3,6 kilometra. Te liczby obowiązują, jeśli stoimy na lądzie (lub na poziomie morza). Na łodzi natomiast trzeba dodać różnicę między poziomem morza a pokładem. Jeśli więc znajdujesz się na szczycie 30-metrowego masztu, będziesz w stanie zobaczyć nawet 20 kilometrów dalej. Dlatego też kiedyś tak wysoko na maszcie znajdowało się wronie gniazdo, służące jako punkt obserwacyjny, który ogłaszał, że ląd został wreszcie dostrzeżony.

Najprostszą i najczęściej stosowaną metodą pomiaru odległości różnych obiektów na lądzie i na morzu jest metoda kciuka. W metodzie tej wykorzystuje się obserwację, że średnia odległość między lewym a prawym okiem dorosłego człowieka wynosi około 6,5 cm, a długość przedramienia około 65 cm. Ich stosunek wynosi zatem 1:10. Na podstawie tego faktu możemy oszacować odległość różnych obiektów w następujący sposób. Wyciągnij prawą rękę do przodu, kciuk kierując do góry w pozycji prostopadłej. Zamykamy lewe oko i patrzymy prawym okiem na kciuk, który podnosimy tak, aby znalazł się w jednej linii z obiektem, którego odległość szacujemy. Następnie zamykamy prawe oko, otwierając jednocześnie lewe. Musimy pozostać w maksymalnym bezruchu (co, co prawda, może być problemem na łodzi), a wyciągnięta ręka nie może zmieniać pozycji. Kciuk pozornie przeskakuje w prawo. Zamiast patrzeć na obiekt, patrzymy teraz nieco dalej. Pozostaje tylko jak najdokładniej oszacować, jak daleko znajduje się ten punkt od śledzonego obiektu i pomnożyć tę odległość przez dziesięć.

Oprócz gołego oka, na morzu często używamy lornetki. Jak jednak oszacować odległość obiektów, które widzimy przez lornetkę? Każdy zestaw lornetek o stałym powiększeniu ma dwucyfrowe oznaczenie (np.: 6x15; 8x20; 8x40; itd.) określające powiększenie i średnicę przedniej soczewki w milimetrach. Dla nas najbardziej interesująca jest pierwsza liczba, oznaczająca powiększenie. Na przykład powiększenie 10x oznacza, że możemy zobaczyć obiekt obserwowany w odległości 1 km tak, jakbyśmy patrzyli gołym okiem z odległości 100 m. Odwołując się do powyższej tabeli, możemy przyjąć, że jeśli mamy lornetkę o powiększeniu 10x i patrząc przez nią wyraźnie odróżniamy szczegóły latarni morskiej na brzegu, to latarnia ta będzie oddalona o około 5 km (500 m x 10). Przy wyborze lornetki warto jednak pamiętać, że większe powiększenie niekoniecznie jest lepsze. Na jakość wpływa wiele innych czynników, ważnym z nich jest średnica obiektywów (im większa tym lepsza - większy kąt widzenia, oddanie kolorów i kontrast, a przede wszystkim jasność). Dla żeglarstwa idealna jest średnica 50 mm.

Z której więc łodzi będziesz się przyglądał?