Bora: plaga Adriatyku

Potrafi przewrócić ciężarówkę i zdewastować marinę, ale bez niego nie byłoby słynnej dalmatyńskiej prosciutto czy owczego sera. Według miejscowych tylko wiatr Bora może wysuszyć miejscową szynkę lub wylać słoną wodę na pastwiska na wyspie Pug. Chorwaci nauczyli się z nim żyć, ale co z nami, żeglarzami? Czy możemy lub powinniśmy żeglować po nim? I jak bardzo jest zdradliwy?

Jak powstaje Bora i kiedy jest najsilniejsza?

Bora jest wiatrem opadającym (katabatycznym). Takie wiatry powstają w górach, gdy duża ilość zimnego powietrza gromadzi się nad szczytami, a następnie grawitacja zaczyna ściągać je w dół zboczy na niższe wysokości - w tym przypadku nad morze. Zanim zimne powietrze dotrze do wybrzeża, nabrało już niesamowitej prędkości. Tutaj zaczyna opadać pod cieplejszym, lżejszym powietrzem i zbiera aerozol morski, który następnie silny podmuch przenosi przez morze, ląd i wyspy. Bora wieje z mniej więcej taką samą intensywnością w dzień i w nocy, ale jeśli trochę zelżeje, to zazwyczaj między godziną 12 a 15. Zagrożeniem dla żeglarzy jest to, że Bora pojawia się nagle i uderza z siłą huraganu - bez ostrzeżenia i czasu na przygotowanie. Towarzyszą jej również bardzo silne porywy.

Z silną Bora trzeba się zawsze liczyć, zwłaszcza jesienią i zimą. Choć często pojawia się również w miesiącach wiosennych. Zimowa Bora może trwać nawet tydzień i osiągać siłę huraganu. W rzeczywistości znane są przypadki, gdy osiąga prędkość około 300 km/h. Lipiec i sierpień były kiedyś stosunkowo bezpiecznymi miesiącami "wolnymi od Bory", ale z powodu zmian klimatycznych nie można już na to liczyć. W ostatnich latach gwałtowną Bora można spotkać w głównym sezonie żeglarskim, ale w lecie, to zwykle kończy się w ciągu trzech dni i zwykle nie jest tak zaciekła.

Ciśnienie atmosferyczne również ma wpływ na Bora. Masa zimnego powietrza może być pobudzona przez strumień odrzutowy z lądu, tworzony tam, gdzie spotykają się wysokie i niskie ciśnienie. Dzieje się to na dwa sposoby. Po pierwsze, kiedy nad ośnieżonymi Górami Dynarskimi występuje wysokie ciśnienie, a nad cieplejszym Adriatykiem pojawia się niż. Po drugie, gdy niskie ciśnienie z rejonu Morza Czarnego spotyka się z wysokim ciśnieniem w okolicach Balearów. Na ich styku powstaje silny prąd, który wieje na południe od lądu, niosąc ze sobą zimne powietrze z Gór Dynarskich.

Dlaczego Bora wpływa na Chorwację?

Góry Dynarskie to liczący 700 km zestaw kilku pasm górskich, które ciągną się od Słowenii po Albanię. Góry te wyznaczają większość linii brzegowej Chorwacji, tworząc idealne warunki dla potężnej bory. Głównymi sprawcami są trzy pasma górskie - Velika Kapela, Velebit i Biokovo.

Na bora Velika Kap ela można się natknąć płynąc z Puli lub Rijeki pomiędzy wyspami zatoki Kvarner - Krk, Cres, Rab, Prvić i Goli Otok. Występujące tu regularnie silne wiatry ukształtowały północno-wschodnią i wschodnią część wysp, a także wpływają na miasta Crikvenica i Senj na stałym lądzie. Szczególnie należy uważać w cieśninie Vinodol między kontynentem a wyspą Krk, gdzie ukształtowanie terenu potęguje Bora.

Cieśnina Velebit jest jednym z regionów o najostrzejszych wiatrach. Bora pustoszy tu nie tylko cały stały ląd, wybrzeże i pobliską wyspę Pag (która dzięki niej jest praktycznie goła), ale także Morze Novigradzkie, które z cieśniną Velebit łączy cieśnina Novska. Ta ostatnia służy Borze jako strefa przyspieszenia, dzięki czemu wiatr jest jeszcze szybszy.

Słynna Riwiera Makarska jest z kolei nękana przez wiatry Bora z gór Biokovo, a także okoliczne bory, które wieją przez doliny rzek lub przełęcze. Należą do nich Šibenik u ujścia rzeki Krka, Split czy Omis. Dalej na południe widzimy bory z ujścia rzeki Neretwy, które sięgają Cieśniny Mljet i Półwyspu Pelješac. W Dubrowniku również występują bory, ale słabną one w kierunku południowym.

Żeglowanie na Borze

Bora nie rozstroi twojego żołądka tak bardzo, jak niektóre inne wiatry śródziemnomorskie. Nie tworzy bardzo głębokich fal, ale są one krótkie i nie nadają się do manewrowania. Silne wiatry mają tendencję do odciągania łodzi od lądu, co w przypadku Chorwacji oznacza zazwyczaj wyspę. Pamiętaj, aby nie żeglować po nawietrznej stronie Bory, gdyż wiatr może zepchnąć cię na mielizny lub skały.

Można by się spodziewać, że nierówne wybrzeże będzie bezpieczniejsze i że będzie można się ukryć w bardziej osłoniętych zatokach. Jest jednak odwrotnie - nie dość, że takie wybrzeże Cię nie ochroni, to jeszcze napotkasz niespodziewane podmuchy przyspieszone przez zwężenie terenu (rodzaj kanału wiatrowego). Bora kopie też strugami wody, zmniejszając widoczność i ograniczając twoje możliwości nawigacyjne.

Doświadczone załogi mogą pływać na słabszych borach, jeśli są pewne siebie, i cieszyć się szybką i nieco adrenalinową jazdą. Bora jest jednak nieprzewidywalna i to właśnie zdradliwe podmuchy wiatru stanowią największe ryzyko, ponieważ mogą zniszczyć żagle i spowodować niepożądane zwroty.

Cumowanie podczas wiatru Bora

Bora praktycznie uniemożliwia cumowanie w północnej i północno-wschodniej części większości chorwackich wysp. Niektóre tutejsze porty nie działają nawet podczas Bora, ponieważ nie są bezpieczne. Lepsza sytuacja jest na południowej i zachodniej stronie wysp. Z własnego doświadczenia wiemy jednak, że nie można na tym polegać. W rzeczywistości Bora przy pełnej mocy potrafi wznieść się na kilkadziesiąt metrów, z łatwością pokonując wyspę nawet z większymi wzniesieniami i nie tracąc przy tym nic ze swojej mocy. Z silnymi podmuchami wiatru spotkaliśmy się wszędzie od Cres do Mljet i to na stronach wychodzących na otwarte morze.

Irytującym faktem jest to, że w szczycie sezonu bezpieczniejsze i bardziej osłonięte porty mają tendencję do szybkiego zapełniania się. Dlatego też, planując swoją trasę, nigdy nie jest złym pomysłem posiadanie jednego lub dwóch innych kotwicowisk jako zapasowych. Coraz więcej marin pozwala na wcześniejszą rezerwację miejsca postojowego przez internet.

Na szczęście chorwackie mariny są szczegółowo opisane w legendarnym przewodniku - 777 Harbours and Anchorages. Książka zawiera również szczegółowe informacje o marinach dotkniętych przez Bora. W 2017/18 roku ukazało się najnowsze wydanie, które uwzględnia również zmiany klimatyczne, ponieważ mają one wpływ na region.

Schronienie przed Bora

Zachodnia Istria jest dobrze osłonięta od Bora, dlatego przeprawy z Chorwacji do Włoch są zazwyczaj bezproblemowe. Pomimo wiatru Bora z Gór Biokovo, spokojniejsze wody znajdziesz w południowej części wysp Hvar, Brač, Vis i Solta. Dzieje się tak dlatego, że są one bardziej oddalone od lądu i Bora nie jest tak wzburzona jak w kanale Velebit.

W okolicach Zadaru najlepsze schronienie oferują dobrze chronione zatoki Ugljan i Pasman. Dugi otok również korzysta ze swojego położenia w głębi lądu. Dzięki słabszym wiatrom bora z ujścia Neretwy stosunkowo bezpieczne są również południowe strony wysp Lastovo i Mljet, które są również przynajmniej częściowo chronione przez półwysep Pelješac.

Bora może być przewidywalna

Pojawia się znienacka przy ładnej, słonecznej pogodzie i w przeciwieństwie do chorwackiego Jugo/Sirocco, najczęściej podczas wyżu, kiedy niebo jest czyste i nie spodziewamy się zmiany warunków pogodowych. Niemniej jednak Bora sygnalizowana jest przez duże białe chmury nad szczytami gór. Mapy izobaryczne również mogą nam wiele powiedzieć. Jak już mówiliśmy, Bora zacznie się, gdy spotkają się wysokie i niskie ciśnienie.

Najbardziej niezawodną metodą jest oczywiście zwracanie uwagi na prognozę i słuchanie lokalnych audycji radiowych i telewizyjnych. Będą one alarmować o dużej borze. Niestety, w cieśninach możesz napotkać lokalne mniejsze wiatry bora, spowodowane nie tylko różnicami ciśnienia, ale także różnicami temperatury morza i lądu. I niestety o tych możesz nie dostać żadnego ostrzeżenia.